Noah Korevaar Films & Series 10 aug 2023, 07:11

Leestijd: 4 minuten

Documentaire onthult de echte spion uit Oppenheimer

In Oppenheimer wordt de vader van de atoombom beschuldigd van het delen van informatie met de Sovjet-Unie. Stiekem was er een 19-jarige wetenschapper die dat wél echt deed: Ted Hall. De fysicus is nu het onderwerp van een onthullende documentaire. Maak kennis met A Compassionate Spy.

Christopher Nolan tackelt met Oppenheimer een ambitieus onderwerp: de ontwikkeling van de atoombom. Een reeks van gebeurtenissen met verstrekkende gevolgen, maar de dramafilm is qua scope eigenlijk verrassend kleinschalig.

De beperkte scope van Oppenheimer

Je volgt hoofdzakelijk Robert Oppenheimer zelf, de vader van de atoombom. Zijn (beperkte) perspectief. Daardoor komt Japan bijvoorbeeld ook niet in beeld. Enkel indirect.

Zo is er wel meer dat Nolan niet in zijn meesterwerk heeft gestopt. De Trinity Test en de aanloop ernaar toe zitten vol politieke intrige en kleurrijke personages. Voor meer inzicht in hoe het hele proces is verlopen kun je onder andere het boek lezen waar Nolan zijn film op baseerde: American Prometheus.

Ted Hall: de échte atoombom-spion

Of je checkt binnenkort A Compassionate Spy, een uiterst relevante documentaire. Op die baanbrekende dag in juli 1945, toen de eerste nucleaire bom werd opgeblazen, was namelijk nog een jonge fysicus aanwezig: Ted Hall. Een wetenschapper die zich nog veel eerder dan Oppenheimer grote zorgen maakte over de gevolgen van hun creatie.

Zijn ontsteltenis over het feit dat de Amerikaanse overheid geen informatie wilde delen met allies noopte de 19-jarige tot een drastische beslissing: hij besloot informatie over het uiterst geheime project in Los Alamos te delen met de Sovjet-inlichtingendienst. Een daad die tot de jaren negentig niet bekend was onder het grote publiek en ook totaal niet aan bod komt in Oppenheimer.

A Compassionate Spy

Gelukkig wordt dat gapende gat dus gecompenseerd door een nieuwe documentaire, genaamd A Compassionate Spy. De regisseur van de film, Steve James, legt uit dat wat Ted Hall deed eigenlijk exact is waarvan Oppenheimer beschuldigd werd.

Hetgeen waar Oppenheimer problemen mee krijgt in de tweede helft van Oppenheimer, de film dus, is eigenlijk wat Hall gedaan had. “Ik denk dat Christopher Nolan ons heeft gekopieerd – hij hoorde dat we dit deden en besloot dat hij mee wilde doen,” grapte de documentairemaker tegenover The Guardian.

Los Alamos: lek als een mandje

“Er waren veel wetenschappers die zich echt begonnen af te vragen waar ze mee bezig waren en zich afvroegen of de Sovjet-Unie wel terecht van deze inspanning was uitgesloten en die zich natuurlijk grote zorgen maakten over wat we met de bom zouden gaan doen,” aldus James.

Hall was niet de enige die contact opnam met de Sovjet-inlichtingendienst: meerdere natuurkundigen in Los Alamos deelden informatie met de Sovjet-Unie, waaronder de Duitse wetenschapper Klaus Fuchs, die wel kort aan bod komt in de film van Christopher Nolan. Niet eens uit een diepgewortelde idealistische overtuiging of band met de Sovjet-Unie: de wetenschappers handelden (deels) uit pure zorgen over de toekomst van de mensheid.

Naspelen

Middels onder andere archiefmateriaal en oude interviews brengt James het verhaal van Hall in beeld. Daarnaast worden ook belangrijke momenten uit zijn periode in Los Alamos nagespeeld, een controversiële keuze als het om documentaires gaat.

De documentairemaker heeft daar echter een goede reden voor: door enkel bejaarden te laten zien of horen die ooit in interviews hun verhaal vertellen, vergeet je als kijker al snel hoe piepjong ze destijds waren. Hall was dus slechts 19 toen hij in Los Alamos rondliep.

Vijftig jaar geheim

“Hij was voor zijn leeftijd ongelooflijk goed geïnformeerd en volwassen in zijn begrip van hoe de wereld werkt,” aldus James over Halls tijd in Los Alamos, waar hij de jongste wetenschapper was.

“De film probeert aan te tonen dat, of je het nu uiteindelijk met hem eens bent of niet, die angsten niet ongegrond waren,” voegde hij eraan toe. Het geheim van Hall kwam pas in 1995 naar buiten, vier jaar voor zijn dood. De FBI wist al van zijn spionage af in de jaren vijftig, maar wilde niet dat de Sovjet-Unie erachter zou komen dat de Amerikanen hun ‘onbreekbare’ code hadden gekraakt. De Amerikaan werd daardoor niet vervolgd.

In de bioscoop

Na Oppenheimer ook geïnteresseerd in A Compassionate Spy? De documentaire draait op het moment van schrijven in een handjevol lokale Nederlandse filmhuizen, dus goed de bioscoopagenda in de gaten houden is een must.

Lumiere