Felix Decavel Interview 16 jan 2023, 16:48

Leestijd: 10 minuten

Interview | Marije Meerman over haar nieuwe NPO 2-docu Planet Finance

Altijd al een blik achter de schermen van de financiële wereldkeuken willen werpen? Vanaf vanavond krijg je elke maandag op NPO 2 een aflevering van het zesdelige Planet Finance voorgeschoteld. We spraken met Marije Meerman, die op ontdekkingsreis ging naar een voor velen onbekende planeet.

De boeiende reis langs financiële metropolissen en godvergeten gehuchten is in ieder geval een geslaagd recept dat smaakt naar meer. Beurshandelaren op Wall Street, olie verkopende dronepiloten in Oklahoma of huisvrouwen in Osaka? Ze maken allemaal onderdeel uit van de obscure en vaak opzettelijk geheimzinnige wereld van Planet Finance.

Op een rustige markt valt minder geld te verdienen voor beleggers. Zo verdiende trader Bob Iaccino het meeste geld in het jaar van 9/11. Kijk de eerste aflevering van #PlanetFinance vanavond om 22.20 uur op NPO 2. pic.twitter.com/AlxPrXgNKU

— vpro (@vpro) January 16, 2023

En om deze financiële planeet beter te begrijpen, konden we Marije Meerman aan de haak slaan voor een interview.

In gesprek met Marije Meerman over Planet Finance

Na een korte keuvel over het indrukwekkende oeuvre van de Gouden Kalf-winnares, spraken we enthousiast over haar nieuwe VPRO-docuserie Planet Finance waarvan de eerste aflevering vanavond om 22.15 uur op NPO 2 in première gaat. Op NPO Plus kun je de serie vanaf vandaag ook volledig bingen.

Uw eerste film die op televisie verscheen was uw afstudeerproject De Kresj: Leef & Werk in de Geest van Lenin. U bent opgevoed op linkse hippie-idealen die haaks staan op het snelle gewin van de beurs ten koste van anderen. Hoe bent u van daaruit op dit onderwerp beland?

“Nou ja, ondanks dat kapitalisme zogenaamd ‘slecht’ was, denk ik dat Planet Finance altijd interessant gebleven is. Maar de economie-bijlage sloeg ik altijd over, totdat ik direct na de val van Lehman Brothers door de hoge sneeuw door de straten van Chicago liep. Toen kwam er bij mij een awakening.

De impact van de financiële crisis was zo groot en je zag dat zo voor je ogen ontrollen. Ook de eerste golf in Amerika. In Chicago zag ik allemaal mooie huizen die dichtgetimmerd waren door giftige hypotheekproducten. En daarna al die banken die in Europese landen dreigden om te vallen. Zoveel mensen die hun werk verloren. Ik kon die pagina’s in de krant niet zomaar overslaan, ik moest me erin verdiepen. Planet Finance is zo’n wezenlijk onderdeel van de samenleving dat ik het beter wil begrijpen.”

Wie wilt u bereiken met Planet Finance?

“Het volledige researchplan was een week voordat Covid begon klaar, nog voor de eerste lockdown dus. Toen we de serie onder moeilijke omstandigheden begonnen te maken, zag je dat de mensen eigenlijk en masse de financiële markt op gingen. Ze zaten opgesloten thuis, verveelden zich en hadden misschien wat geld over door niet naar de kroeg te gaan of door geen vakantie te kunnen boeken.

Ik geloof dat uiteindelijk 30 procent van de mensen onder de 35 een beleggingsgsapp op hun telefoon heeft staan. Ik had natuurlijk eerder documentaires over de financiële markt gemaakt, en ik maakte me ook zorgen of mensen wel beseften welke wereld ze betreden op het moment dat ze op Buy of Sell drukken op hun telefoon. Ook aangezien die apps vooral in Amerika als gameficiation, als een spelletje, ontworpen zijn. Maar als filmmaker vond ik dat een fascinerend beeld: je hebt die app in je hand, maar daarachter zit een enorme wereld. Hoe ziet die eruit?”

Beschouwt u ‘bewoners’ van Planet Finance als entiteiten van een andere wereld, die zich aan andere regels houden?

“Niet meteen andere regels, maar mijn basisinteresse is wel: hoe zien zij de wereld? Met journalisten of economen wilde ik niet praten, maar juist wel met mensen die daadwerkelijk op Planet Finance wonen. Door te proberen met hun ogen te kijken, wilde ik op een antropologische manier hun habitat schetsen.”

U wilt met de documentaireserie geen oordeel vellen over de financiële wereld, maar is de titel dat niet ergens al?

“De titel heeft voor mij geen waardeoordeel, maar het voelt voor mij alsof je daar wel of niet onderdeel van uitmaakt. Ik heb geen aandelen en beleg zelf niet, ik heb ook geen crypto. Maar met dat onderscheid tussen planeet aarde en Planet Finance geef ik natuurlijk wel aan dat het een keuze is of mensen die stap willen zetten in hun leven. En op het moment dat je zo’n stap zet, moet je je bewust zijn wat voor wereld je betreedt, en hoe die werkt.”

Is de documentaire dan ook een waarschuwing?

“Nou ja, een waarschuwing… Het is meer: verdiep je ergens in als je eraan begint. Er zijn de afgelopen tijd ontzettend veel mensen in bitcoin en aandelen gestapt zonder dat ze echt helemaal begrijpen waar ze aan beginnen. In de tweede aflevering ontmoeten we een jonge daytrader die de hele dag bezig is met crypto.

Maar toen de prijs van olie in maart 2020 scherp daalde en zijn oom belde om te vertellen dat nu het moment was om erin te stappen, dacht hij: laat ik ook eens in futures-contracten beleggen. Terwijl een professionele belegger je helemaal gek zou verklaren om op dat moment, aan het einde van het contract, in olie te gaan handelen. Er zitten alleen maar hele grote jongens in die met miljoenen futures tegelijk aan het schuiven zijn.”

De olieprijs zakte het voor het eerst in de geschiedenis tot onder nul en plots moet je onderkomen vinden voor 200.000 vaten olie…

“Precies. Zelfs zijn internationaal gereputeerde broker had niet gedacht dat de prijs van olie onder nul kon zakken. En hun beleggingsapp was daar niet op aangepast, ondanks een waarschuwing van de beurs van Chicago twee weken eerder. Dus hij bleef zien dat de prijs op 0 of op 1 cent bleef staan, terwijl die in de realiteit al lang onder nul gezakt was. Uiteindelijk is hij daar wel enigszins voor gecompenseerd, maar heeft hij wel een verlies geleden van een ton. Dus in die zin is het een waarschuwing. Bezint eer ge begint.

Aan de andere kant, en dat vind ik een interessant dilemma: hoe ga je in deze wereld een financiële klapper maken als je een studieschuld hebt en geen rijke ouders die een huis of erfenis nalaten? Dus ik voel onder jongeren bijna een noodzaak om die markt op te gaan. Of het nou met crypto of met aandelen is. Omdat ze eigenlijk geen andere optie zien om geld bij elkaar te krijgen voor hun studieschuld. Om ooit een hypotheek af te sluiten. Of genoeg startkapitaal op te bouwen om dat te kunnen doen. Jongeren worden steeds vroeger gedwongen om na te denken over de toetreding tot Planet Finance, aangezien het gevoel overheerst dat ze niet rijk kunnen worden zonder te beleggen.

In de eerste aflevering van Planet Finance vertel je dat het niet makkelijk was om mensen te strikken voor een blik achter de schermen. Waarom denk je dat traders zo geheimzinnig zijn?

“Veel mensen die in finance werken…(wikt en weegt de woorden)…  Ik weet niet of het een trauma is van 2008, maar misschien zijn ze bang geworden voor negatieve publiciteit en kruistochten tegen de één procent. Ik denk dat iedereen die in finance werkt, doordesemd is van het idee ‘kan het mij schaden?’. Ze denken uiteindelijk alleen maar in risico’s. En de deur openzetten voor een serie is natuurlijk een risico. Waarom zou je dat willen lopen?”

We wonen ook een les econometrie bij in Amsterdam. Dé studie bij uitstek voor toekomstige beurshandelaren. Merkt u nog een verschil tussen de Zuidas en Wall Street?

“Dat durf ik niet te zeggen, maar de indruk die ik krijg is dat Nederlanders die in finance werken, dat op Wall Street, de Zuidas, in Londen of in Hong Kong doen. Nederlandse bedrijven hebben over de hele wereld vestigingen en het personeel rouleert daartussen. Het is een zeer internationale wereld waar mensen probleemloos van plek naar plek verhuizen naargelang hun specialisme en of daar vraag voor is.”

Shell komt bijvoorbeeld ook even aan bod. Het Nederlandse bedrijf verdiende een fortuin toen de olieprijs onder nul zakte. Alleen veelzeggend dat ze niet wilden bekendmaken hoeveel precies.

Nee dat is natuurlijk heel raar. Shell is een oliebedrijf dat de hele ketting van oppompen tot verkopen in handen heeft. Maar ook een trading desk. Dus ook al wordt er helemaal geen olie in de wereld verkocht op dat moment, kunnen ze toch winst maken dankzij slimme trades. Voor die trading desk doet de koers van de olieprijs er niet toe. Of die nou omlaag of omhoog gaat. Het gaat om de volatiliteit van de markt. Daar verdienen ze aan. Het is een heel ander bedrijfsuitgangspunt natuurlijk.

Wat of wie heeft u het meeste verrast tijdens het maken van de serie? Voor ons was het Cushing, Oklahoma (het hol van Pluto waar blijkbaar de wereldwijde olieprijs wordt vastgelegd).

Haha, ik had er ook nog nooit van gehoord. Heel bijzonder om die plek echt fysiek te bezoeken. Dan kom je daar en denk je inderdaad: hoe kan dit kleine dorp zo belangrijk zijn voor de wereldeconomie?

In Cushing ontmoeten we ook een dronepiloot die warmtebeelden van de olievoorraden verkoopt aan traders over heel Planet Finance.

“Ja ik vond het heel mooi dat het een persoon is die, ondanks dat hij een instrumentele brugfunctie vervult voor de sector, toch ook duidelijk zegt: ik ga die markt niet op en hou die afstand. Hij heeft zijn klanten nog nooit gezien, en ze zijn ook nog nooit langsgekomen.”

Heeft u een gemene deler ontdekt bij mensen die alleen maar met geld bezig zijn?

“Een fundamenteel verschil in mindset op het moment dat er heftige gebeurtenissen op de markt plaatsvinden en er veel volatiliteit is. Terwijl iemand anders zich eerder zorgen maakt over hoe ziek je van COVID kan worden, moet een trader nadenken over welke farma-aandelen in waarde kunnen stijgen. “Never waste a disaster”, zegt een valuta-strateeg bijvoorbeeld in de derde aflevering. Een ramp biedt mogelijkheden.”

In uw documentaire Stilte voor de crash uit 2018 sprak u met journalisten en economen die de crisis van 2008 hebben voorspeld. Heeft u gelijkaardige geluiden opgevangen bij het maken van Planet Finance?

“Iedereen die ik sprak, maakte zich enorme zorgen over het beleid van de centrale banken. Het blijven bijdrukken van geld en de gevolgen daarvan op inflatie was de grootste angst. Iedereen vond dat ze vanwege het ‘gratis geld’ niet langer konden inschatten wat de fundamentele economische waarde ervan was. Maar goed, dat is sinds kort veranderd met de renteverhogingen van de banken.”

Planet Finance is geen serie voor tips, dus excuses alvast voor deze vraag. Maar welke wijze raad zou u kunnen geven aan jongeren die er toch willen wonen?

“Ik kan en wil geen beleggingsgtips geven, maar: onderwijs jezelf! Stap er niet zomaar in omdat je iets gehoord hebt, maar verdiep je er echt in. En doe alleen iets met geld dat je kan missen én iets waar je daadwerkelijk wat vanaf weet.”

Hoe belangrijk is geld in uw eigen leven?

“Net zoals de neuropsycholoog in de eerste aflevering zegt: je moet in staat zijn om te kunnen genieten van het nemen van risico’s. Ik ben niet per se iemand die dat enorm leuk vindt en heb geen aandelen of crypto. Ik zou er hoe dan ook niet lekker van slapen. Dus ik denk dat de mensen die Planet Finance opgaan, dat mentaal aan moeten kunnen en daar zelfs lol in moeten kunnen hebben. Ik heb mensen gesproken die iedere ochtend meteen kijken hoe hun aandelen ervoor staan. Andere mensen kijken naar de weer-app of naar hun facebook-account, zo hebben we allemaal onze fetisjismes. Maar om elke dag op te staan en te kijken of je momenteel rijk of arm bent: wil je jezelf dat aandoen?”

Welke projecten liggen er nog in het verschiet?

“Ik hoop heel erg dat ik een vervolg kan maken, maar ik moet nog bedenken hoe dat eruit zal zien. Op 16 februari organiseren we in ieder geval een meet-up in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, en praten we verder over de serie. Publiek en experts kunnen hier met elkaar in gesprek over de zin en onzin van de voor velen abstracte financiële wereld.”

Meer VPRO-programma’s van Marije Meerman

Marije Meerman heeft een reeks prachtige producties op haar naam. Ze was vaste programmamaker en eindredacteur bij Tegenlicht en inmiddels werkt ze als regisseur en showrunner van Planet Finance. Haar films gaan over de impact van globalisering, economie en internationale politieke verhouding op het individu. Bekijk op de website van VPRO een overzicht van haar werk.