Michiel Hekkens Tech 8 mrt 2024, 17:32

Leestijd: 4 minuten

De schaakcomputer die Napoleon versloeg en nu een AI-monster is

Ooit was het de eerste schaakcomputer uit de geschiedenis, die onder meer Napoleon Bonaparte en Benjamin Franklin versloeg. Nu is het een AI-monster van Amazon dat mensen over de hele wereld voor zich laat werken. Dit is het wonderbaarlijke verhaal van Mechanical Turk.

We denken dat we tegenwoordig in het tijdperk van AI leven, maar in feite doen we dat al 250 jaar. In de achttiende eeuw hadden ze ook al robots, al heetten die toen nog automatons. Ze liepen niet op stroom maar op stoom, of je kon ze zelf opwinden.

Uitvinders lieten zich inspireren door deze nieuwe technieken door de meest futuristische creaties te ontwerpen. De Mechanische Turk uit 1770 van Wolfgang van Kempelen spande de kroon.

Mechanische Turk: de schaakrobot die Napoleon versloeg

De Mechanische Turk was een robot die eruit zag als een Turk. Hij had een puntige snor, een tulband en een hele lange pijp in zijn hand. Met een mechanische arm kon hij schaakstukken oppakken en verzetten op de tafel voor zich.

Uitvinder Wolfgang van Kempelen ging met zijn schaakrobot heel Europa rond. Hij had luiken in de tafel aangebracht, zodat iedereen kon zien dat er niemand in de constructie verstopt zat en dat het echt de robot zelf was die schaakte. Onder anderen Napoleon Bonaparte en Benjamin Franklin werden door De Turk verslagen. Volgens getuigenverklaringen wilde Napoleon de robot zelfs blinddoeken, om te zien of hij dan alsnog functioneerde.

Het geheim ontrafeld

Het geheim van de Mechanische Turk werd pas opgehelderd toen Wolfgang van Kempelen al diep onder de zoden lag. Uiteraard kon zijn robot niet echt schaken. Van Kempelen ronselde schaakgrootmeesters die in het apparaat op een klein krukje gingen zitten. Dit krukje zat vast op een rails. Hierdoor konden ze naar een ander compartiment rollen als Van Kempelen het luik voor zijn publiek opende.

Ondanks dit bedrog bevatte De Turk die Napoleon versloeg alsnog een sterk staaltje techniek. In het apparaat bevond zich een hardboard met 64 gaten (acht bij acht), dat correspondeerde met het schaakbord erboven. Als de schaakmeester een haak in een van de gaten hing, bewoog de arm van De Turk via een pantografisch mechaniek naar de juiste plek. Met een hendel kon de robothand geopend en gesloten worden, zodat de schaakmeester stukken kon oppakken en neerzetten.

Tenslotte had de Turk verschillende gezichtsuitdrukkingen en kon de schaakmeester met een stemkastje ‘échec!’ (‘schaak!’) laten klinken. Ronddraaiende tandwielen en luide machinegeluiden in het apparaat (die in feite niets deden) haalden ook de laatste sceptici over om te geloven dat ze echt met een schakende robot te maken hadden. Lees meer over de Mechanische Turk op de uitgebreide Wikipedia-pagina.

Mechanical Turk anno nu: de marktplaats van Amazon

Daarmee eindigt het verhaal nog niet, al is Napoleon inmiddels geschiedenis. In onze tijd liet Amazon zich inspireren door deze historie door hun digitale marktplaats de naam Mechanical Turk te geven. Hiermee gaven ze het startschot voor een verhaal dat bijna net zo bizar is.

Op Mechanical Turk kunnen bedrijven hun AI-modellen trainen door opdrachten uit te zetten die iedereen ter wereld met een computer en een internetverbinding kan oppakken. Per opdrachtje van een paar minuten verdien je een aantal dollarcent.

De opdrachtjes op Mechanical Turk bestaan bijvoorbeeld uit het invullen van een mini-enquête, het uittypen van een geluidsfragmentje of het aanklikken van auto’s op een reeks plaatjes (zoals je online ook wel eens moet doen om te bewijzen dat je een mens bent). Door mensen zich als robots te laten gedragen, kunnen robots zich juist meer gedragen als mensen. Of zoals Amazon-baas Jeff Bezos het noemt: “Kunstmatige kunstmatige intelligentie”.

In dit artikel van The New York Times kun je voor de lol een proefopdrachtje doen waar een Turker (zo heten de de mensen die dit doen) 1 cent mee zou verdienen.

Ondanks dat de gemiddelde Turker 1,77 dollar per uur verdient, zijn er wereldwijd mensen die fulltime dergelijke opdrachtjes uitvoeren. Soms zijn er schrijnende gevallen van mensen die 16 uur per dag Turken en nog steeds amper kunnen eten, maar anderzijds zijn er ook mensen die met de paar extra dollars van Amazon nét genoeg eten voor hun gezin kunnen kopen. Nog steeds schrijnend, maar het geeft toch een andere nasmaak.

In de tijd van Napoleon werd hij gepresenteerd als de eerste robot die een vrije geest zou hebben. Tegenwoordig verandert hij vrije geesten in robots. Het is de opzienbarende reboot van de Mechanische Turk.

Nog een vermakelijk verhaal?

Onze geschiedenis zit vol vermakelijke verhalen. Wat dacht je van de Duitse generaal die in 1940 (vlak voor de Duitse inval) gewoon de trein naar Nederland pakte om onze oorlogsgeheimen te ontrafelen?