Felix Decavel Films & Series 2 mrt 2023, 11:42

Leestijd: 3 minuten

James Bond is klein bier: deze film kan pas écht niet meer in deze tijd

De boeken van Ian Fleming en Roald Dahl liggen onder vuur. Heruitgaven over Willy Wonka en James Bond krijgen een revisie met de rode pen. Maar de literaire wereld is niet alleen. De eerste blockbuster ooit en een van de meest succesrijke films uit de geschiedenis zou nu nooit gemaakt worden. En terecht. Het krankzinnige verhaal van The Birth of a Nation (1915).

Of het goed is dat de werken van Roald Dahl en Ian Fleming zijn aangepast voor moderne lezers, laten we in het midden van het moeras der politieke correctheid. Maar deze film, die vroeger wel een kaskraker was, zou nu zonder twijfel niet meer kunnen. Zelfs de losse handjes van Sean Connery en James Bond verbleken erbij.

The Birth of a Nation (1915)

Uiteraard is de selectie van een dubieuze blockbuster enigszins subjectief. Er bestaan nog tal van films die tegenwoordig op fronsende wenkbrauwen onthaald zouden worden. Maar over deze keuze kan geen twijfel bestaan. In plaats van applaus zou een oorverdovende stilte vandaag de dag de bioscoopzalen vullen. Ondanks dat The Birth of a Nation een technisch wonder en de eerste blockbuster ooit was.

Eerste blockbuster ooit

Contradictio in terminis. Hoe kan eenzelfde (kunst?)werk zowel een van de meest vooruitstrevende als een van de meest verwerpelijke films uit de geschiedenis zijn? Een aangrijpende oorlogsfilm en een racistisch pamflet? De invloedrijke en inmiddels overleden filmcriticus Rogert Ebert verwoordde de paradox misschien nog het beste. “Het is een geweldige film die een pleidooi houdt voor het kwaad.”

The Birth of a Nation was de eerste, echte blockbuster. Vierentwintig jaar lang hield de stomme film van de iconische regisseur D.W. Griffith het record vast van hoogste opbrengsten. En vrijwel alle prenten die sindsdien op gelijk welk medium verschenen zijn, volgen de cinematografische technieken die toen voor het eerst van het bioscoopscherm spatten.

De eerste close-up. Parallelle achtervolgingsscènes. Intercutting tussen personages om actie en spanning te verhogen. De eerste montage van een veldslag waarin wide shots, medium shots en close-ups elkaar gestroomlijnd opvolgen. Inmiddels zo standaard dat het niet eens opvalt, maar ongelooflijk revolutionair voor die tijd. Het publiek was verstomd van verbazing. Applaus alom. De filmcamera bestond dan ook nog maar twintig jaar.

Revival van de Ku Klux Klan

Toch wordt Birth of a Nation tegelijkertijd verantwoordelijk geacht voor de heropflakkering en verheerlijking van een van de meest gewelddadige, racistische groeperingen ooit. Verrast? De alternatieve titel verklaart veel. Toen de blockbuster voor het eerst in de zalen verscheen, was het onder de naam The Clansman: An Historical Romance of the Ku Klux Klan.

Zonder al te veel woorden eraan vuil te maken; de film gaat over de Amerikaanse Burgeroorlog, de Reconstructie achteraf en de aanslag op Abraham Lincoln. Leden van de Klan zijn geportretteerd als helden die de bevolking redden van losgeslagen, vrijgelaten slaven. Geboren als rasechte racist in het Zuiden kreeg D.W. Griffith deze inaccurate voorstelling van de feiten natuurlijk met de paplepel ingegoten.

Desondanks was de Klan in 1914 zo goed als uitgeroeid. Maar het toenmalige enthousiasme en de controverse rondom Birth of a Nation zorgden in 1915 voor een wedergeboorte. Slechts enkele maanden na de première werd de ‘moderne’ versie gesticht: de zogenaamde ‘Second Klan’. En naar verluidt diende de film nog tot ver in de jaren 70 om nieuwe leden te ronselen.

Presidentiële goedkeuring

We doen er nog een laatste, verbijsterende schep bovenop waar zelfs een sixties James Bond van zou walgen. Birth of a Nation schopte het helemaal tot in het Witte Huis. In februari 1915 werd er een persoonlijke screening gehouden voor Woodrow Wilson die een voormalige klasgenoot en vriend was van Thomas Dixon Jr., de schrijver van het boek waarop de film gebaseerd is. Een vaak betwiste en controversiële uitspraak van de toenmalige president luidt: “Het is als geschiedenis schrijven met bliksem. Mijn enige spijt is dat het allemaal zo verschrikkelijk waar is.”